انتخاب نوع اسباب بازی به تقویت ذهن خلاق در کودکان کمک می کند .


کودکان بازی را بسیار دوست دارند و این زمان را بر هر چیز دیگری ترجیح می دهند . انتخاب اسباب بازی مناسب برای کودکان در هر سنی بسیار حائز اهمیت است. اغلب خانواده ها وقتی به مغازه های فروش اسباب بازی مراجعه می کنند، سعی دارند از بین اسباب بازی های خشن و تفریحی، اسباب بازی هایی را خرید کنند که ذهن کودکان را به خلاقیت وادار کند. بنابراین، بازی های فکری و آموزشی در میان سایر اسباب بازی ها یک سر و گردن بالاتر قرار دارند. با این حال، با ورود رایانه و بازی های رایانه ای، هم اینک کودکان و نوجوانان دوست دارند به جای بازی با وسایل تفریحی و ورزشی، به این نوع بازی های دیجیتالی بپردازند.


«میشل رسینک» مدیر گروه تحقیقاتی مهد کودکهای انگلستان علل گرایش کودکان و نوجوانان به این نوع بازی ها را توضیح می دهد.

میشل می گوید ما می خواهیم کمک کنیم تا اسباب بازی های هوشمند برای بچه ها توسعه یابند. البته ما به ساخت اسباب بازی های هوشمند علاقه چندانی نداریم، بلکه می خواهیم اسباب بازی هایی بسازیم که بچه ها را به فکر کردن وادار کند. ما متوجه شدیم یکی از بهترین روش هایی که به یادگیری کودکان کمک می کند، این است که برای آنها اسباب بازی و ابزار جدیدی فراهم کنیم تا آنها بتوانند فعالیت های خلاقیت آمیز انجام دهند، طراحی کنند و با لوازم و رسانه های جدید اطرافشان، چیزهای نو ایجاد و اختراع کنند.

اگر ما به بچه ها نوع درستی از بازی خانه سازی بدهیم، بدین ترتیب می توانیم قدرت خلاقیت آنها را تحریک کنیم. با وسایل سنتی خانه سازی، بچه ها می توانند قلعه و خانه بسازند و به این ترتیب با ساختار ساختمان هایی که در دنیا ساخته می شود، آشنا شوند. با تکنولوژی جدید، بچه ها می توانند چیزهایی بسازند که زنده مجسم شوند، حرکت کنند و کنش و واکنش نشان دهند. چیزهایی که آنها می سازند، مثلاً دقیقاً مثل یک خرگوش نیست، ولی می تواند مثل یک خرگوش رفتار کند، در اطراف حرکت کند و تأثیر متقابل بر محیط اطراف داشته باشد.

آنها می توانند درک کنند چیزهایی که در دنیا وجود دارد، واقعاً چطور کار می کنند. آنها با ساخت یک روبات کوچک، با چراغ سنسوری که به ارتعاش درمی آید، به درک جدیدی می رسند. آنها وقتی می بینند که یک شب پره در اطراف یک لامپ چطور پرپر می زند، متوجه این رفتار می شوند و درک می کنند چه قانونی باید حکمفرما باشد. این امر باعث می شود آنها هم دنیای تکنولوِژیکی و هم دنیای بیولوِژیکی اطرافشان را درک کنند.

من فکر نمی کنم این موضوع برای کودک خیلی زود باشد. چیزهای زیادی وجود دارند که بچه ها می توانند در هر سنی شروع به استفاده از آن بکنند. البته من نمی گویم این امر می تواند جایگزین لوازم و اسباب بازی های سنتی که بچه ها با آن بازی کرده اند، بشوند. قصد ندارم آنها کنار گذاشته شوند. بلکه ما همیشه می توانیم جذابیت نوع لوازمی را که بچه ها با آن بازی می کنند، بالا ببریم.

شاید فکر کنیم این تکنولوژی تا حدی پیچیده به نظر می رسد و باعث می شود تعداد زیادی از بچه ها از آن دوری کنند. هر کسی می تواند از مداد رنگی و کاغذ استفاده کند. مانعی برای استفاده از مداد رنگی و کاغذ وجود ندارد.

اشتباه است که تکنولوژی را امری بسیار پیچیده به بچه ها نشان دهیم که آنها نتوانند افکار و احساسات خود را بیان کنند. آنچه که ما می خواهیم انجام دهیم، این است که تکنولوژی را ایجاد کنیم تا بچه ها را قادر سازد افکار و احساسات خود را بیان کنند به همان راحتی که با مداد رنگی و کاغذ این کار را انجام می دهند. خوب است اسباب بازی سنتی بچه ها، مداد رنگی و کاغذ و خانه سازی را به عنوان یک استاندارد در نظر بگیریم، لازم است ما وسایل جدید تکنولوژیکی را به راحتی آن تکنولوژیها بسازیم.

باید به خاطر داشته باشیم که مداد رنگی زمانی یک تکنولوژی محسوب می شد. صدها سال پیش بچه ها مداد رنگی نداشتند، بنابراین اختراع آن یک پدیده پیشرفته تکنولوژی به نظر می رسید، اما امروزه به عنوان بخشی طبیعی از دوران کودکی به نظر می رسد. امروزه نیز تکنولوژی جدید دیجیتالی، ممکن است جدید و پیشرفته به نظر برسد، اما در آینده، اگر ما به درستی آنها را توسعه دهیم، آنها هم مثل مداد رنگی و کاغذ بسیار عادی به نظر خواهند رسید.

من به طور کلی خیلی تحت تأثیر بازی های دیجیتالی که امروزه در بازار وجود دارد، نیستم. بسیاری از آنها تکنولوژی را در راههای سطحی به کار برده اند. مثل این که تعدادی چراغ چشمک زن یا صدای بیپ بیپ اضافه کنند. اینها ممکن است اسباب بازی ها را مهیج نشان دهند، اما نمی توانند مدت زمان زیادی ارزشمند باشند. این گونه تکنولوژی ها که در ساخت اسباب بازی ها به کار می روند، آنها را زنده و هوشمند نشان می دهند اما فرصت جدید خلاقیت برای بچه ها ایجاد نمی کنند. لازم است ما واقعاً بر این نکته تأکید کنیم که چگونه می توانیم با استفاده از تکنولوژی، از اختراعات خلاقیت آمیز توسط بچه ها حمایت کنیم. امروزه اکثر بازی های الکترونیکی جدید به این نکته توجه ندارند، اما فکر می کنم در آینده امکانات بسیاری ایجاد شود.

ممکن است این سوال مطرح شود که اسباب بازی های ایده آلی که با استفاده از تکنولوژی دیجیتالی باعث تقویت خلاقیت می شود، یا نه؟
چندین سال است که ما با شرکت اسباب بازی سازی «لگو» همکاری کرده ایم تا آجرهای خانه سازی تولید کنیم. شما می توانید از آجرهای لگو سنتی استفاده کنید و آنها را به هم بچسبانید تا یک ساختمان بسازید. این آجرها را می توانید کنار هم بگذارید تا چیزهایی بسازید که در دنیا وجود دارند و می توانند زنده مجسم شوند و به اشیا دیگر کنش و واکنش نشان دهند.

ما مشاهده کرده ایم از این آجرهای خانه سازی جدید در راههای وسیعی استفاده می شود و این یکی از عناصر کلیدی یک اسباب بازی خوب است. از این آجرها فقط برای خانه سازی استفاده نمی شود، بلکه به شیوه های متفاوتی از آنها استفاده می شود. بچه ها می توانند از این آجرها برای ساخت هر چیزی از یک کارخانه شکلات سازی اتوماتیک گرفته تا موجوداتی که با هم اثر متقابل دارند، استفاده کنند یا اینکه یک پارک تفریحی بسازند.

ثابت شده که این آجرها محبوبیت زیادی دارند. به نظر می رسد نسبت به سایر اسباب بازی ها این آجرها بهتر می توانند استعداد نهایی بچه ها را کشف کنند که به این ترتیب بچه ها می توانند کارهای زیادی با آنها انجام دهند.

اینها همچنین قدرت خلاقیت بزرگسالان را افزایش می دهند. بسیاری از این اسباب بازی ها به بزرگسالان فروخته می شود که این امر نشانه خوبی است و نشان می دهد تعداد زیادی از بزرگسالان نیز به اکتشافات تفریحی علاقه مند هستند. اگر ما نوع درستی از تکنولوژی را برای آنها فراهم کنیم، آنها می توانند به مدت طولانی به بازی ادامه دهند، کشف کنند، بسازند و یاد بگیرند.

در تمام اینها، عنصر آموزشی وجود دارد. زمانی که بچه ها از اسباب بازی استفاده می کنند، در واقع در حال یادگیری امور کاملاً پیچیده دیجیتالی هستند.
طی سالیان طولانی ما دریافته ایم که بسیاری از بهترین تجارب یادگیری ما، زمانی رخ می دهد که چیزی را خلق یا طراحی می کنیم. اگر ما بخواهیم به یادگیری بچه ها کمک کنیم، لازم است به آنها ابزار جدید برای طراحی و ابداع بدهیم. این دقیقاً همان چیزی است که آجرهای خانه سازی لگو انجام می دهند.
این امر تعداد چیزهایی را که بچه ها می توانند طراحی یا خلق کنند افزایش می دهد و بنابراین میزان چیزهایی که آنها می توانند در این فرآیند یاد بگیرند، افزایش می یابد. بعضی موارد آنها چیزهایی یاد می گیرند که جزو برنامه آموزشی تحصیلی شان است. اما این وسایل به بچه ها کمک می کند آموزش را از راه بهتری یاد بگیرند، زیرا آن وسایل می تواند مهیج تر و مورد علاقه بچه ها باشد.

همانطور که میدانیم اولاً ما هنوز برای استفاده آسانتر بچه ها از این وسایل راه درازی در پیش داریم تا آنها بتوانند چیزهایی ایجاد کنند که در قوه تخیل آنهاست.

ما می خواهیم فنونی ایجاد کنیم که بچه ها را با نقشه خیالی روبه رو کند و سپس نقشه خیالی آنها را به واقعیت تبدیل کند. لذا لازم است ما اسباب کار جدید خانه سازی را طوری طراحی کنیم که بچه ها به راحتی بتوانند قوه تخیل خود را به کار گیرند و آنها را به واقعیت تبدیل کند.

ما مشاهده خواهیم کرد در جهت دیگر علاوه بر استفاده از تکنولوژی کامپیوتری، این اسباب بازی ها به طور فزاینده ای از تکنولوژی ارتباطات استفاده خواهند کرد. بچه ها نه تنها یک ماشین اتوماتیکی یا موجود متحرک خواهند ساخت، بلکه گروه زیادی از موجوداتی ایجاد خواهند کرد که با هم ارتباط دارند. ما علاوه بر انقلاب کامپیوتری، از انقلاب ارتباطاتی استفاده خواهیم کرد.

البته این ایده شگفت انگیز به نظر می رسد موجوداتی که ایجاد کرده ایم، بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند
برای انجام این کار ما متوجه شده ایم که بچه ها در مورد ارتباطات عمومی و همچنین ارتباطات انسانی چیزهای زیادی یاد می گیرند. همان طور که آنها موجودات روباتیک خود را برای ارتباط با یکدیگر برنامه ریزی می کنند، درباره ارتباطاتی که می تواند به ایجاد ارتباط بهتر با دیگران کمک کند، نیز چیزهایی یاد می گیرند.

* ویژگیهای اسباب بازی مناسب

۱- اسباب بازی باید همواره مناسب سن، مطابق علایق و درخور توانایی های ذهنی و رشدی کودک باشد. نه آنقدر سخت و پیچیده باشد که کودک عاجز از بازی با آن شود و نه آنقدر ساده و آسان باشد که علاقه کودک را از بین برده و در او ایجاد خستگی نماید. همچنین به لحاظ فیزیکی به گونه ای ساخته شده باشد که به راحتی در دستان کودک قرار گرفته و با آن بازی کند به طوری که کودک آن را با کمال میل بپذیرد و در حین بازی از آن واقعا لذت ببرد.

در حقیقت چون خواسته ها و تمایلات کودکان به لحاظ فیزیولوژی و روانشناسی در سنین مختلف فرق می کند، پس بهتر است در هر سن و سالی اسباب بازی مناسب همان سن را برای آنان تهیه کنیم تا موجب رشد عقلی و شخصیت آنها شود.

به عبارت دیگر چون رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی یک کودک نُه ساله با کودک سه ساله متفاوت است و اسباب بازی ای که برای یک کودک نُه ساله ساخته شده به درد یک کودک سه ساله نمی خورد، دادن این اسباب بازی به او برایش فشار روحی و روانی ایجاد می کند و کودک خود را در بازی با آن ضعیف و ناتوان می یابد و خسته و عصبی شده و ممکن است اسباب بازی را پرت کرده و یا اینکه با پا بر روی آن بکوبد و یا اینکه احساس تنفر در او ایجاد کند. لذا پیشنهاد می گردد که در مراکز تهیه و تولید اسباب بازی از متخصصین روانشناسی و تعلیم و تربیت استفاده شده و اسباب بازی ها واقعا بر مبنای نظرات کارشناسانه و متناسب با سنین کودکان ساخته شود.

۲ـ اسباب بازی باید چنان باشد که ذهن کودک را برانگیزد و او را به سوی سازندگی، خلاقیت و نوآوری سوق دهد. اسباب بازی هایی که به طور کامل ساخته شده و کودک کار کمتری بر روی آنها انجام می دهد (اسباب بازی های کوکی)، قوای فکری کودک را بلااستفاده می گذارد و او را تبدیل به موجودی تماشاگر، منفعل و ناظر ساخته های دیگران می کند و کودک را که میل به کاوشگری و کنجکاوی دارد و سعی می کند اسباب بازی را قطعه قطعه کند تا میل درونی اش را ارضا کند، دلسرد می کند. در حالی که الگوها و قطعات ساختمان سازی که کودک با آن چیزهای مختلفی می تواند بسازد، جعبه کفش، جعبه مقوایی بزرگی که می تواند داخل آن بنشیند و ادای قایق سواری، هواپیمارانی، اتومبیل رانی و غیره را در بیاورد، گل رس، شن و خمیر بازی که با آنها دست به آفرینش، خلاقیت و نوآوری می زند، می تواند چیزهای گوناگونی بسازد، هر طور که دلش می خواهد به آنها شکل بدهد، خراب کند و دوباره بسازد، کودک را به سوی خلاقیت و نوآوری سوق می دهد.

۳ـ اسباب بازی خوب باید به واقعیت نزدیک باشد تا کودک از راه بازی با زندگی آشنا شود. مثلاً قیچی برای بریدن، سوزن برای دوختن، خمیر بازی برای شکل دادن اجسام واقعی و تخیلی و ورزیدگی دست و انگشتان، انواع مدادها و وسایل رنگ آمیزی برای شناخت رنگ ها، انواع پازل ها، لگوها و وسایل پیچ و مهره ای که به هماهنگی بین حرکات چشم و حرکات ظریف دست کمک کند.

۴ـ سبب رشد و پرورش مهارت ها و توانایی های بدنی کودک شود. اسباب بازی مطلوب علاوه بر پرورش قوای ذهنی، روانی، عاطفی، اجتماعی، خلاقیت و استعداد باید توانایی کودک را در زمینه استفاده از اعضای بدن رشد دهد.

۵ـ اسباب بازی ساخته شده هر چقدر بتواند حواس بیشتری از کودک را به کار گیرد لذت بیشتری ایجاد می کند و مناسب تر است. کودکان آن چیزی را که لمس کنند، ببینند و بشنوند بیشتر از آن لذت می برند تا چیزهایی که فقط مشاهده کننده آن باشند.

۶ـ اسباب بازی خوب می تواند تصورات و تخیلات کودک را گسترش بخشد و میل کنجکاوی و اکتشاف را در او پرورش دهد.

۷ـ اسباب بازی هایی مناسبند که کودک روی آنها کار کند، با دست آنها را بپیچاند، بچرخاند، خم کند، ببرد (قطع کند)، رنگ آمیزی کند یا علامت بگذارد، اسباب بازی هایی که به طرق مختلف بتوان از آن استفاده کرد، بتوان به شکل های گوناگون در آورد، آنها را بست و محکم کرد و توسط آنها اشکال مختلف ساخت، کودکان دوست دارند اشیاء را لمس کنند سبک و سنگین نمایند و وضعیت ساخت آنها را بفهمند. گل رُس، شن، خمیر بازی، لگوها و قطعات ساختمان سازی، وسایل پیچ کردنی، نقاشی با آبرنگ، نقاشی انگشتی یا با مداد شمعی و مداد رنگی بیشتر دارای چنین خصوصیاتی هستند و کودک فعال است و می تواند بر روی آنها کار کند و تغییراتی که ایجاد می کند مشاهده نماید.

۸ـ اسباب بازی ها باید مستحکم و آنقدر با دوام باشند که کودکان مدت طولانی با آنها کار کنند، از نظر ظاهر جذاب و زیبا باشند تا کودکان با اصول طراحی آشنا شوند، دارای تنوع و قابلیت تغییر داشته و در فعالیت های آموزشی گوناگون مورد استفاده قرار گیرند.

۹ـ کیفیت و اندازه اسباب بازی نیز باید با سن و هیکل (قد و قواره) کودک متناسب باشد. دست و قد بچه به آن برسد. اسباب بازی به اندازه ای کوچک نباشد که کودک آن را به زحمت ببیند مثلاً سوراخ های دانه های رنگی آنقدر ریز نباشد یا طول دانه ها آنقدر زیاد نباشد که نتوانند نخ را از انتهای آن بیرون بکشند، یا سر نخ آنقدر شُل نباشد که به داخل سوراخ دانه تسبیح نرود. همچنین اسباب بازی آن اندازه بزرگ نباشد که قدش به آن نرسد مثلاً وقتی عروسکی برای دخترتان می خرید به اندازه ای باشد که او بتواند آن را روی پای خود دراز کرده و برای آن لالایی بگوید و یا به صورتی انعطاف پذیر باشد که بتواند به آن لباس بپوشاند و با آن بازی کند.

۱۰ـ اسباب بازی باید متناسب با جنس، ذوق و علایق کودک باشد. در زمینه نقش جنسیت در انتخاب بازی به وسیله کودکان تحقیقات زیادی صورت گرفته است.

«ترمن» فهرستی از بازی ها را تنظیم کرد و ارائه داده است که نشانگر تفاوت علاقه دختران و پسران است. دختران به بازی های عروسک بازی، مهمان بازی، طناب بازی، پذیرایی، آشپزی، تشکیل کلاس درس، بافندگی، خیاطی و معمابازی علاقه دارند و پسران به ابزارهای مکانیکی چون ماشین، تفنگ بازی، دوچرخه سواری، تیله بازی، کشتی، بُکس، فوتبال و فرفره بازی علاقه دارند.

نکته مهم اینکه اگر والدین مشاهده کردند که پسر آنها مثلاً عروسک بازی می کند و یا بالعکس دختر آنها تفنگ بازی می کند بهتر است حساسیتی نشان ندهند و به آنان نگویند که این بازی ها مربوط به دختران یا پسران است. به طور طبیعی در سنین ۷ ـ ۸ سالگی تفاوت های جنسی آشکار شده و هر کدام به سوی بازی هایی خواهند رفت که مطابق با طبیعت و انتظارات جامعه از آنان است.

۱۱ـ اسباب بازی باید وسیله ای باشد هماهنگ با ارزش ها و معیارهای جامعه ای که کودک در آن زندگی می کند. چنین وسیله ای سبب می شود که کودک از آغاز کودکی، ضمن نخستین تجربه های زندگی، بسیاری از ارزش های معمول در جامعه را بشناسد.

بر طبق نظر روانشناسان کودک خود را با ویژگی های اسباب بازی ها همانندسازی کرده و از آنها الگو می گیرد. یک اسباب بازی مطلوب باید با دیگر وسایل و ارزش های موجود در آن جامعه تناسب داشته باشد. به طور مثال برای یک کودک پرورش یافته در دامن یک زن مسلمان ایرانی، عروسک خارجی اسباب بازیِ چندان مطلوبی نیست و باعث بدآموزی و تقلید کودک از آن می شود.

۱۲ـ اسباب بازی بایستی انگیزه و محرک مناسب به همراه داشته باشد و بتواند کودک را جلب نماید. اگر بازی با اسباب بازی توأم با موفقیت باشد، کودک به ادامه بازی ترغیب می گردد مثلاً وقتی کودک قطعات رنگی را بر اساس رنگ خاصی هماهنگ می کند یا پازلی را حل نماید، احساس موفقیت می کند و این موفقیت در حکم پاداشی است که وی دریافت می نماید.